1.   Przyczyny pogorszenia sytuacji związanej z rozprzestrzenianiem się wirusa ASF na terenie kraju

Liczba przypadków ASF u dzików i ognisk u świń powiększa się z roku na rok. Liczba przypadków/ognisk w kolejnych latach wyniosła: 2014 (30/2), 2015 (53/1), 2016 (80/20), 2017 (741/81), 2018 (2443/109), 2019 (2472/48), 2020 (4152/104).  Choroba rozprzestrzeniała się na teren 10 województw.

Wśród podstawowych przyczyn niepowodzenia dotychczasowej walki z wirusem ASF POROZUMIENIE wymienia:

1. brak należytej synergii i współpracy najważniejszych grup zaangażowanych w walkę z ASF (IW, rolnicy, myśliwi, politycy);
2. dobre warunki paszowe na polach dla dzików, duży roczny przyrost populacji dzików, brak zostawiania pasów do odstrzału dzików w uprawach kukurydzy, ciepłe w większości bezśnieżne zimy (liczba ognisk u świń jest powiązana z liczbą przypadków u dzików);
3. zła kondycja finansowa kół łowieckich i zaniżone plany łowieckie;
4. brak świadomości społecznej i zrozumienia konieczności radykalnego ograniczenia populacji dzików powiązanej z brakiem woli części myśliwych do intensywnego odstrzału dzików;
5. brak tworzenia stref bez dzików (tzw. „stref białych”);
6. brak przestrzegania zasad bioasekuracji przez niektórych rolników, myśliwych i osób korzystających z lasów;
7. brak świadomości społecznej o stratach ponoszonych przez sektor produkcji wieprzowiny (producentów żywca, przetwórców, handlowców) w związku z ograniczeniami wynikającymi w występowaniem choroby.

2.   Działania prowadzące do uwolnienia kraju od ASF u świń

Wraz ze wzrostem rozprzestrzeniania się wirusa ASF w populacji dzików na nowe rejony będzie rosło ryzyko przeniesienia wirusa do stad trzody chlewnej szczególnie w okresie od czerwca do października. Jednym z zasadniczych celów powinno być ograniczenie powstawania nowych stref niebieskich, które mają zasadniczy wpływ na uzyskiwanie przez rolników niższych cen skupu oraz utrudnienia w przemieszczeniu zwierząt.

POROZUMINIE wnioskuje o podjęcie działań, które mogą ograniczyć, a w konsekwencji wyeliminować występowania ognisk ASF przez co najmniej 12 kolejnych miesięcy. Było to możliwe Czechach, Belgii, Estonii, na Węgrzech, a także jak dotychczas sprawdza się w Niemczech.

Można to osiągnąć poprzez wprowadzanie i egzekwowanie następujących działań ograniczających rozprzestrzenianie wirusa w populacji dzików przy jednoczesnym zachowaniu zasad bioasekuracji stad świń:

1. zostawienie w uprawach kukurydzy pasów dla myśliwych powiązane z odszkodowaniem dla rolników z tytułu utraty części plonów oraz powielanie dobrych przykładów współpracy lokalnej (rolnicy, myśliwi, inspekcja weterynaryjna, samorząd) na inne rejony kraju;
2. zwiększenie planów łowieckich celem ograniczenia populacji dzików z jednoczesnym intensywnym poszukiwaniem padłych dzików z wykorzystaniem przeszkolonych psów;
3. wyznaczenie rejonów newralgicznych do walki z ASF u dzików (zwalczanie punktowe) w oparciu od układ dróg krajowych oraz korytarzy migracji zwierząt;
4. zmiana zasad otrzymywania odszkodowania za zlikwidowane stado z powodu ASF, aby zachęcić rolników do współpracy zmierzającej do wyjaśnienia wszystkich okoliczności przeniknięcia wirusa do stada;
5. szkolenia online dla rolników, myśliwych, lekarzy weterynarii z zasad bioasekuracji i rozpoznawania pierwszych objawów ASF, wykorzystania szybkich testów diagnostycznych;
6. propagowanie i wdrażanie w gospodarstwach o intensywnej produkcji trzody chlewnej zasad bioasekuracji przygotowane przez POLPIG/POLSUS/IW.

3.   Najczęstsze błędy popełniane przez rolników

Do najczęstszych błędów w zachowaniu bioasekuracji popełnianych przez rolników POROZUMIENIE zalicza:

1. wprowadzanie do chlewni świń niewiadomego pochodzenia;
2. nielegalne skarmianie świń zlewkami lub zakażoną zielonką;
3. wnoszenie wirusa ASF do chlewni wraz ze sprzętem do zabiegów zootechnicznych;
4. wwożenie wirusa na pojazdach na teren chlewni i wnoszenie patogenu na odzieży ludzi;
5. używanie do ścielenia zanieczyszczonej wirusem słomy;
6. niepełne ogrodzenie lub brak ogrodzenia skutecznie chroniącego przed dostępem zwierząt wolno żyjących,
7. brak wprowadzonej zasady ograniczającej do niezbędnego minimum liczbę osób wizytujących stado trzody chlewnej.

POROZUMIENIE wnosi o przegląd wszystkich ognisk ASF w krajach Unii Europejskiej oraz ustalenie przyczyn ognisk ASF, które są występują najczęściej, aby dostosować obowiązujące zasady bioasekuracji do wyników przeprowadzonej analizy.

4.   Znoszenie stref niebieskich zasady i priorytety działań

Szybkie znoszenie stref niebieskich wszędzie tam, gdzie pozwalają na to przepisy, powinno być priorytetem działań Inspekcji Weterynaryjnej. Skrócenie czasu z 12 miesięcy do 3 miesięcy może być dokonane zgodnie z art. 10 ust. 4 lit. a) dyrektywy 2002/60 / WE oraz pod warunkiem wprowadzenia środków, o których mowa w art. 10 ust. 4 lit. b) (badania kliniczne i laboratoryjne) lub w art. 10 ust. 5 (program intensywnego pobierania próbek i badań) dyrektywy 2002/60 / WE. Należy wziąć pod uwagę ogólną sytuację epidemiologiczną ASF w kraju oraz uzasadnienia przedstawione przez odpowiednie władze weterynaryjne. Zniesienie stref niebieskich po 3 miesiącach od zakończenia likwidacji ogniska jest możliwe w przypadku:

1. całkowitej likwidacji wszystkich niekomercyjnych gospodarstw o ​​niskim poziomie bioasekuracji lub;
2. pojedynczego ogniska (na obszarze, na którym nie wystąpiły ogniska ASF u świń domowych w ciągu ostatnich 12 miesięcy) lub;
3. ograniczonych ognisk ASF skupionych w przestrzeni i czasie (w okresie 30 dni od pierwszego ogniska) w niekomercyjnych gospodarstwach trzody chlewnej na wystarczająco dużym i uprzednio wolnym obszarze – po likwidacji i dezynfekcji ostatniego zakażonego gospodarstwa.

Rolnicy tracą ok. 50-60 groszy na każdym kilogramie żywca skupionego w strefach niebieskich. Dlatego proces uwalniania stref niebieskich powinien być uruchamiany bezzwłocznie wszędzie tam, gdzie są ku temu przesłanki.

5.   Ogrodzenia zakażonej populacji dzików i ich skuteczność w zwalczaniu wirusa ASF

Wymagana jest analiza, jakie wymiary płotów powinny być stosowane, aby umożliwiały zatrzymanie dzików, ale były do sforsowania przez inne zwierzęta. Odgradzanie pojedynczym płotem o wysokości 1,5m zakażonej populacji dzików często wykonywane jest zbyt wcześnie tj. przed dokładnym rozpoznaniem zasięgu występowania wirusa w terenie. Dlatego zdarzają się sytuacje, kiedy zakażone padłe dziki znajdowane są na zewnątrz nowo ogrodzonego terenu.

Powstałe ogrodzenia wymagają częstego sprawdzenia ich trwałości, a miejsca uszkodzone musza być niezwłocznie naprawiane. W miejscach dróg oraz rzek, gdzie niemożliwe jest wykonanie ogrodzenia, należy stosować ogrodzenia zapachowe.

Ogrodzenie nie może być jedynym stosowanym środkiem zapobiegawczym. Należy pamiętać, że zamknięcie zakażonej ASF populacji dzików nie doprowadzi do wygaszenia lokalnej epizootii choroby. Niezbędne jest zbieranie padłych dzików oraz precyzyjne odstrzały wewnątrz ogrodzonego terenu, aby całkowicie wygasić chorobę.

6.   Rejony intensywnych odstrzałów

Według zaleceń EFSA ograniczenie populacji dzików o 70% daje szanse zahamowania rozprzestrzeniania się choroby wśród dzików. Intensywne odstrzały powinny mieć miejsce (punktowo) poza rejonem występowania przypadków. POROZUMIENIE wnioskuje o tworzenie stref bez dzików (tzw. białe strefy) w pasie 10 km od strefy czerwonej zarówno z wykorzystaniem odstrzałów sanitarnych jak i odstrzałów planowych. Skuteczność tworzenia stref bez dzików potwierdzono w Belgii na granicy z Francją oraz w dotychczasowej praktyce w Niemczech. Postulujemy szerokie zastosowanie pułapek na dziki jako uzupełnienie odstrzałów dzików.

7.   Obecny stan prac nad szczepionką przeciw ASF

Przyczyną  niepowodzeń w uzyskaniu skutecznej szczepionki jest niezwykle złożona budowa molekularna  wirusa ASF. Dotychczasowe próby wykorzystania szczepionki okazały się nieskuteczne. Szczepionka wynaleziona w Chinach była przyczyną rozprzestrzenienia się nowego wariantu wirusa ASF na terenie tego kraju. Doniesienia medialne informują o zatwierdzeniu nowej szczepionki w Wietnamie, ale należy poczekać na naukowe potwierdzenie jej skuteczności. Ważną kwestią dla wymiany handlowej pozostaje możliwość rozróżnienia zwierząt zaszczepionych od zakażonych naturalnie. POROZUMIENIE informuje, że na dzień dzisiejszy praktycznie nie ma możliwości określenia kiedy skuteczna szczepionka będzie dostępna do szerokiego stosowania.

SYGNATARIUSZE:

1. Krajowy Związek Pracodawców Producentów Trzody Chlewnej POLPIG
2. Związek Polskie Mięso
3. Stowarzyszenie Rzeźników i Wędliniarzy Rzeczypospolitej Polskiej
4. Unia Producentów i Pracodawców Przemysłu Mięsnego UPEMI
5. Polski Związek Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej POLSUS